Biyoloji 4 Konu Anlatımı

 

ÖNEMLİ NOT Evrensel yayınları Biyoloji 10. Sınıf ders kitabının 1. Ünitesi Biyoloji 3 içindir 2. ve 3. Ünitesi Biyoloji 4 dersi içindir

UNİTE 1	Kalıtım
UNİTE 1 – 1.KONU	Kalıtım

UNİTE 2	Dünyamız
UNİTE 1 – 1.KONU	Ekoloji

Canlılar çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına “ekoloji” denir. Ekoloji, canlıların içinde bulundukları çevrelerinde bulunan canlı ve cansız varlıklara ne gibi bir ilişki içerisinde olduklarını araştırır.
Canlının dışında bulunan ve canlıyı etkileyen her şey çevrenin öğesidir

İKLİM: Uzun zaman aralığı içinde belirli bir bölgede egemen olan atmosfer koşullarına iklim denir. Bir bölgenin iklimini belirleyen en önemli etkenler, ekvatora uzaklığı, denize uzaklığı ve deniz seviyesinden yüksekliğidir. Coğrafi konum, dağların özellikleri, bitki örtüsü ve su iklimi belirler. Yeşil alanların azalması, volkan püskürmeleri ve diğer faaliyetlerle atmosferde artan toz tabakası, ısının azalması, dünyadaki hava olaylarını dolayısıyla iklimi etkiler.

ÜRETİCİLER: Yeşil bitkiler, bazı bakteriler ve siyanobakteriler. Kendi besinlerini üretirler.
TÜKETİCİLER: Besinlerini ortadan hazır olarak alırlar. Heterotrof canlılar denir.
AYRIŞTIRICILAR: Çürükçül(saprofit) beslenirler.

CANLILAR ARASINDA YAŞAMA VE BESLENME ŞEKİLLERİ
Fotosentetik Ototrof: Enerjiyi güneş ışığından sağlayan canlılardır. Yeşil bitkiler, maviyeşil algler
Kemosentetik Ototrof: Kendileri için gerekli olan enerjiyi bazı inorganik bileşiklerin (NH3, H2S) oksidasyonundan sağlayan organizmalardır. Demir. nitrit, nitrat, sülfür bakterileri.
Holozoik Beslenme: Besinlerini katı parçacıklar halinde alan canlılardır.
Simbiyoz: Birlikte yaşayanlar. Herbivor: Sadece otla beslenen hayvanlardır.
Karnivor: Sadece etle beslenen hayvanlardır.
Omnivor: Hem ot, hem de etle beslenen canlılardır.
Saprofitler: Mayalar, küfler ve bazı bakteriler. Enzim sistemleri iyi gelişmiştir. Ölü bitki ve hayvan kalıntılarıyla, organik atıkların üzerine enzimler salgılayarak bu maddeleri parçalar ve kendileri için gerekli olan organik maddeyi bünyelerine alırlar. Atıkların tekrar kullanılabilmesini sağlar.

SİMBİYOTİK İLİŞKİLER

Kommensalizm: Birlikte yaşayan iki ortaktan biri yarar sağlarken diğeri hiçbir yarar sağlamaz. Örneğin; Köpekbalığı-Echeneis, Midye-Broyozoa (+,0)
Mutualizm: Karşılıklı fayda esasına dayanan yaşama şeklidir.Örneğin; Liken ( mantar ve alg), insan bağırsaklarındaki bakteriler,baklagil kökünde yaşayan Rhizobium bakterisi,geviş getiren hayvanların midelerindeki bakteriler (+,+)
Parazitizm(Asalaklık): Bir canlının içinde veya üzerinde yaşayarak besinini ondan elde etmesi şeklinde olur.Parazit canlı konak canlıdan yarar sağlarken,konak zarar görür.Parazitin üzerinde yaşadığı canlıya ”konak” denir.

Hayvansal Parazitizm
Ektoparazit (Dış):Konak canlının dış kısmında yaşar.Bit, pire, kene vb. Sindirim sistemleri vardır.Duyu ve hareket organelleri bulunur.Yumurtayla çoğalırlar ve ayrı eşeylidirler.
Endoparazit (İç):Konak canlının iç kısmında yaşarlar.Bağırsak kurdu,tenya , plasmodium vb. Sindirim organları,duyu organları yoktur.Hermafrodittir.

Bitkisel Parazitizm
Yarı parazitler: Bazı bitkiler fotosentez yapmalarına rağmen kökleri gelişmediği için su ve mineralleri emeç adı verilen kök yardımıyla başka bir bitkinin odun (ksilem) borularından alırlar. Örneğin; ökseotu (elma, armut ağacı üzerlerinde yer alırlar.)
Tam parazitler: Bazı bitkiler fotosentez yapamadıkları için bütün ihtiyaçlarını üzerinde yaşadıkları bitkiden alırlar.Soymuk (floem) borularından alırlar.Örneğin; küsküt otu (çin saçı), canavar otu
Böcekçil Bitkiler: Azot bakımından fakir topraklarda yaşayan bitkilerdir.Azot ihtiyaçlarını böceklerden alırlar.İbrik otu (Nephentes), sinekkapan (Dionea). Fotosentez yaparlar.

BESİN ZİNCİRİ VE ENERJİ PİRAMİDİ
Ekosistem: Canlı ve cansız faktörler içeren, madde döngülerinin, besin ve enerji aktarımının gerçekleştiği, kendi içinde denge halinde olan yeryüzü bölümüdür. Örneğin: Göl ekosistemi.
Yaşama birliğinde enerjinin, esas kaynak olan üreticilerden başlayarak her biri kendisinden önce gelenleri yiyen ve kendisinden sonra gelenler tarafından yenen bir dizi organizmadan geçerek iletilmesi besin zinciri olarak adlandırılır.
Üreticiler  –> 1.Derece Tüketiciler –> 2.Derece Tüketiciler –>3.Derece Tüketiciler
Yaşama birliğindeki ayrıştırıcılar ise bitki ve hayvan artıklarının çürümesini ve yapılarındaki minerallerin toprağa karışmasını sağlayan organizmalardır. Besin zinciri,içerdiği halkaların birey sayısını ifade edecek şekilde düzenlendiğinde besin piramidi ortaya çıkar.
Belirli bir alan veya hacimdeki canlıların kuru ağırlıklarına biyokütle denir. Besin zincirinin bir sonraki halkasındaki canlıların biyokütlesi, bir öncekinden daha düşüktür. Besin piramidinde üreticiden son tüketiciye doğru gidildikçe;
. Aktartılan enerji giderek azalır (%10 kuralı).
. Birey sayısı giderek azalır.
. Depo edilen toplam enerji azalır.
. Üreme potansiyeli ve hızı azalır.
.Vücut büyüklüğü artar.
. Biriken zehirli madde oranı artar.
Uyarı: Besin piramidinin her basmağında bulunan saprofit canlılar ölüleri ve canlıların oluşturduğu artıkları ayrıştırarak inorganik maddelere dönüştürür.
Bir besin zincirindeki hayvanların diğer besin zincirlerindeki bitki ve hayvanları yediği görülür.Bu durumda besin zinciri bir ağ görünümü almış olur ve buna besin ağı denir.

MADDE DÖNGÜLERİ
Bir yaşama birliğinin sürekliliği bu birlik içindeki madde devrine bağlıdır. Bir maddenin devredilebilmesi için mutlak enerjiye ihtiyaç vardır. Ekosistemdeki maddenin devirli olarak kullanılmasında ve besin zincirinin oluşmasında en önemli etken güneştir.Canlılar çevrelerinden aldıkları maddeleri kullandıktan sonra çeşitli şekillerde çevrelerine geri verirler.Maddelerin canlı ve cansız çevre arasındaki bu hareketine madde döngüsü veya ekolojik döngü denir.Su, karbon, oksijen, fosfor, azot gibi element ve maddeler devirli olarak kullanılır.

Karbon Döngüsü :
Organik bileşiklerin yapısına katılan karbon atomu, Fotosentetik ve Kemosentetik canlılar tarafından doğadan CO2 olarak alınır ve organik maddelerin yapısına katılır. Organik maddenin üretici ve tüketiciler tarafından solunumda kullanılmasıyla oluşan CO2 doğaya geri verilir.

Azot Döngüsü:
Bitkiler topraktan aldıkları nitratları besin sentezinde kullanarak bitkisel proteinleri yapar. Bitkileri yiyen hayvanlar, bitkisel proteinleri hayvansal proteinlere dönüştürür. Bitki ve hayvan kalıntıları toprağa düştüğünde proteinler saprofitler tarafından NH3 (amonyak) dönüştürülür. Amonyak ise topraktaki nitrit bakterileriyle nitrite, nitrit ise nitrat bakterileri tarafından nitrata dönüştürülür. Topraktaki amonyağın nitrata dönüştürülmesine nitrifikasyon denir. Topraktaki nitrit ve nitratların bir kısmı ise oksijensiz solunum yapan bakteriler tarafından parçalanarak nitrojen gazına dönüştürülüp havaya verilir. Bu olaya denitrifikasyon denir. Denitrifikasyon olayı atmosferdeki azotun serbest kalmasını sağlar. Atmosferdeki azot, yıldırım ve şimşek gibi olaylar sonucu nitrik aside dönüştürülür ve yağmurla toprağa taşınır. Bu nitrik asit ise toprakta nitratlara dönüştürülür. Ayrıca baklagil köklerinde yaşayan bakteriler tarafından da havadaki serbest azotu NH3’e dönüştürülüp toprağa katılımı sağlanır. Fabrikalar sayesinde havanın serbest azotu nitrat tuzlarına dönüştürülür.

UNİTE 2 – 2.KONU

Biyomlar

A. BİTKİ VE HAYVANLARIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIMINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Bitki ve hayvanların yeryüzündeki dağılımı başta iklim koşulları olmak üzere, kara parçalarının büyüklüğü, okyanus akıntıları ve sıradağlar belirler.

Bitki ve hayvan türlerinin geçmişte ve günümüzde dağılışını biyocoğrafya inceler. Canlıların coğrafik dağılımını etkileyen türün dağılımı, davranış ve habitat seçimi, biyotik ve abiyotik faktörler biyocoğrafyanın alanına girer.
1. Türün Dağılımı
Türün dağılımı, bir organizmanın bulunduğu alandan, üreyebileceği başka alanlara yayılmasıdır. Biyotik ve abiyotik faktörler türün dağılımını etkiler.
2. Davranış ve Habitat Seçimi
Coğrafi şartların değişmesi, besin kaynaklarının azalması ve hastalıkların artması durumunda canlılar yeni ortamlara göç eder ya da değişen ortama uyum sağlamaya çalışır.
3. Biyotik Faktörler
Hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan biyotik faktörler bulunduğu çevrenin öğeleri ile doğrudan ya da dolaylı ilişki içindedir.
4. Abiyotik Faktörler
Organizmaların coğrafik dağılışını, sıcaklık, su, güneş ışığı, rüzgâr, toprak, mineraller gibi abiyotik faktörler etkiler.
B. BİYOM VE EKOSİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ
Birçok popülâsyonu içine alan komünite ile komünitenin etrafını saran cansız çevreye ekosistem denir.

Kendine özgü bir iklimi, bitki örtüsü ve hayvan topluluğu bulunduran ekosistem tiplerine biyom denir.

Yeryüzünde bulunan çeşitli ekosistemlerin tümü birlikte ekosfer olarak tanımlanır.
C. DÜNYADAKİ BAŞLICA KARASAL VE SUCUL BİYOMLARIN ÖZELLİKLERİ
Biyomlar, geniş coğrafik bölgeleri içine alan büyük ekosistemlerdir. Biyomlar karasal ve sucul olarak iki grupta incelenir.
1. Karasal Biyomlar
Canlıların yeryüzünde dağılışı büyük ölçüde iklim koşullarına bağlıdır. İklim koşulları ise enlem dereceleri ve arazi şekline göre değişir. Biyomlar kesin sınırlara birbirinden ayrılmamakla birlikte belirli bölgelerde kesişirler. Biyomlar genellikle bulundurduğu baskın bitki türüne göre adlandırılır. Karasal biyomlar; orman, çöl ve çayır biyomları şeklinde gruplandırılır.

Orman Biyomları
a) Tropikal yağmur ormanları: Yıllık yağış miktarı fazla ve düzenlidir. Yüksek sıcaklık ve nem biyoçeşitliliğin artmasını sağlar.

Bitki örtüsü geniş, koyu kahve renkli, kalın yapraklı ve daima yeşildir, ormanın alt kısmında otsu ve kısa boylu bitkiler yaşar.

Bu ormanların karakteristik hayvanları kuş, yarasa, yılan, maymun, puma jaguar, timsah v.b bulunur.

b) Ilıman bölge yaprak döken ormanlar: Kurak ve yağışlı mevsimlere uyum sağlamış ağaç türleri bulunur. Ağaçlar kışın yapraklarını döker. Kayın, kestane, meşe, ıhlamur, karaağaç, kızılağaç yer alır. Yaşlı ormanlarda çalı ve ot türleri iyi gelişmiş ve çok çeşitlidir.

Bu ormanların karakteristik hayvanları, geyik, ayı, tilki, vaşak, gelincik, sincap, keklik, bazı sürüngen, amfibi, böcek türleri bulunur.

c) İğne yapraklı biyomlar: Nemli ve serin iklim kuşağında kozalaklı ağaçların yetiştiği biyomdur.

Baskın bitki örtüsü; ladin, köknar, kızılçam, v.b yetişir. Bu ormanlarda, kirpi, geyik, vaşak, şahin yarasa, ayı, bazı böcek türleri bulunur.

Çöl Biyomları

Çölde sıcaklık gündüz çok yüksek iken gece aniden düşüş gözlenir. Yağış çok az ve nem oranı da buna bağlı olarak düşüktür.

Tropik bir çölde dağınık halde çalılıklar bulunur. Kaktüs ve benzeri bitkiler yetişir.

Çölde suya az ihtiyaç duyan ve su depo edebilen hayvanlar yaşayabilmektedir. Tilki, tavşan, kertenkele, yılan, keseli fare ve bazı böcek türleri bulunur.

Çayır Biyomları (Ilıman Bölge Çayırları)

Yazları sıcak, kışları soğuk geçer. Kışın çok, yazın az yağmur alan, çölleşmenin olmadığı bölgelerdir. Çayırlıkların hakim olduğu bitki örtüsü bulunur. Baklagiller ve buğdaygiller yetişir.

Çayırlar özellikle sığır, koyun, keçi v.b otçul hayvanlar, tilki, serçe, porsuk, tarla kuşu, v.b hayvanlar çayır biyomlarında yaşar.
2. Sucul Biyomlar
Tatlı su ve tuzlu su biyomları olarak gruplandırılır.

Tatlı Su Biyomlar

a)Göl biyomları: Göllerde komüniteler suyun derinliğine ve kıyıya uzaklığa göre yayılış gösterir.

Göl biyomlarında, algler, siyanobakteriler, planktonlar, kurbağa, levrek, göçmen su kuşları, sazan, sucul bitkiler, kamış, nilüfer, v.b canlılar yaşar.

b) Akarsu biyomları: Akarsu ağızlarındaki ekosistemlerde su, tuzluluk, sıcaklık ve besin maddeleri yönünden çok değişkendir. Burada ortama uyum sağlamış çok sayıda canlı türü bulunmaktadır.

Soğuk ve temiz akarsularda alabalık, dere ve ırmaklarda sazan balıkları, ayrıca yumuşakçalar, akıntının hızlı olduğu bölgelerde algler ve süngerlerle birlikte karayosunları yaşar.

c) Sulak alanlar: Doğal veya yapay; suları durgun veya akıntılı; kamış, sazlıklar ve göl zambakları, çok çeşitli hayvan türleri yaşar.

Tuzlu Su Biyomları

Okyanus ve denizler tuzlu su biyomlardır. Denizlerdeki canlı çeşidi ve popülâsyonların büyüklüğü üzerinde ışık, sıcaklık, basınç, tuz miktarı, deniz akıntıları ve gel-git olayları, çözünmüş maddeler, besin miktarı ve aktif gazların büyük etkisi bulunur.

Deniz ekosisteminde, plankton çeşitleri, omurgalılardan kıkırdaklı ve kemikli balıklar, birkaç sürüngen ve memeli (fok, balina); yumuşakçalar